1968 йил 26 апрель куни Америкалик ёшлар фаоли ва ҳарбий хизматга чақирувга қарши 19 ёшли Пол Роберт Коэн эгнидаги орқа томонида Американинг ёшларни ҳарбий хизматга чақирув тизимини ҳақорат қилувчи “Fuck the draft” деб ёзилган курткасини Лос Анджелес шаҳрининг мунципал суди биносида кийиб юргани учун қамоққа олинган эди.
“Draft” сўзи “Америкада ҳарбий хизматга чақирув тизими” деган инглизча сўзларнинг бош ҳарфларидир. “Fuck” сўзи эса ҳақоратли сўз эканлигини аксариятимиз билсак керак. Қисқаси, Коэн курткасининг орқа томонида “Ҳарбий хизматга чақирув тизимини ………… қилдим” – деб ёзиб, шу кийимни жамоат жойида яъни суд биносида кийиб юрган.
У суд томонидан Калифорния штати Жиноят кодексининг
415 параграфи талабларини, яъни жамоат тартибини бузганлиги, безорилиги учун 30 кунга озодликдан маҳрум қилинган. Мазкур ҳукмни штат апелляция суди ҳам қўллаб-қувватлади. Апелляция инстанцияси “Коэннинг қилмиши бошқаларни зўрлик ишлатишга ёки тартибни бузишга ундайдиган ҳақоратомуз ҳатти ҳаракат” эканлигини кўрсатди. Штат Олий суди жиноят ишини қайта кўриб чиқишни рад қилгандан сўнг эса, иш тўғридан тўғри Америка Олий судига юборилган.
1971 йил яъни воқеадан 3 йил ўтган конституциявий назоратнинг юқори органи ҳисобланган Америка Қўшма Штатлари Олий суди “Коэн Калифорния штатига қарши” деб ном олган мазкур ишни ўз иш юритувига қабул қилган. Иш гарчи оддий бир кичик жиноят иши бўлсада барча суд инстанцияларда кўрилди ва унинг Олий суд иш юритувига қабул қилиниши федерал аҳамиятга яъни давлат аҳамиятига эга эканлигидан далолат берар эди.
Гап шундаки, ўтган асрнинг 60 йиллари АҚШ қуролли кучлари Вьетнам давлатида ҳарбий ҳаракатларда иштирок этаётган бир вақтда Американинг ўзида аҳоли орасида ҳарбий ҳаракатларга қарши кайфиятлар кучайган эди. Кўпгина ёшлар бирлашган ҳолда баъзи бирлари эса якка бўлсада давлатнинг Вьетнамдаги урушда иштирокини қоралаб чиқдилар. Бу чиқишлар протестлар ва намойишларда, ҳарбий хизматга чақирув пунктлари бинолари ёнида чақирув хатларини ёқиш, давлат байроғини ёқиш ва бошқа шаклларда содир қилинган. Баъзи фуқаролар норозиликни билдиришнинг ҳар хил бошқача усулларини ўйлаб топдилдар. Ёш йигит Пол Коэн эса курткасининг орқа томонида Американинг ёшларни ҳарбий хизматга чақирув тизимини ҳақорат қилувчи “Fuck the draft” деган ёзувларни ёзди.
АҚШ Конституциясига киритилган биринчи тузатишларда “Конгресс (АҚШнинг қонун чиқарувчи олий вакиллик органи) сўз эркинлигини чекловчи қонун чиқаришга ҳақли эмас”лиги кўрсатилган бўлиб, сўз эркинлигига жуда катта эътибор берилади. Сўз эркинлигига жамиятнинг устунларини сақлаб туриш ва мустаҳкамлаш воситаси сифатида қаралади.
Ўтган асрнинг 60 йилларида АҚШ Олий суди аъзоларидан бири “Сўз эркинлиги жамиятимизни озиқлантириб турувчи манбадир” – деб айтган эди. Сўз эркинлигини таъминланмасдан туриб ва жамиятдаги муҳим муаммоларни муҳокама қилмасдан туриб ривожланишга эришиб бўлмайди. Давлат томонидан фуқароларнинг эркин фикри, умид ва орзуларини бўғиш хавфли бўлиб, тизимга нисбатан норозиликларга олиб келади.
Коэннинг иши бўйича якуний қарор чиқариш АҚШ Олий судига ҳам осон кечмади. Бу масала судьялар ўртасида кескин муҳокамаларга ва тортишувларга сабаб бўлди. Аслида Коэннинг курткасида ёзилган ҳақоратли “Fuck” сўзидан ташқари бу ёш йигитнинг ҳатти-ҳаракатларида номуносиб ҳеч нарса йўқ эди. Курткада ёзилган сўзлар оммавий тартибсизликларга ҳам ёки шунчаки тартибсизликка ҳам олиб келмаган эди. Қолаверса, Коэн суд залига кириб, бошқаларнинг ортиқча диққатини тортмаслик учун курткасини ечиб, ўраб қўйган эди. Шунингдек, бу ҳақоратли сўз Америка ёшларини ҳарбий хизматга чақириш тартибига нисбатан ўзига хос муносабат бўлиб, Коэн курткасида ёзган ҳаракатлар содир қилинишига сабаб бўлмас эди.
АҚШ Олий суди Коэнга оид ишни кўриб ва тарафларнинг далилларини ўрганиб чиқиб, қуйидаги қарорни қабул қилди. “Омма олдида ҳақоратли сўзларни айтиш, агар бу сўзлар шахснинг қонуний сиёсий эътирозини ифодаласа ва жамоат тартибини бузишга олиб келмаса, Штат ҳукумати шахсни жиноий жавобгарликка торта олмайди”. Шундай қилиб, АҚШ Олий суди ўз қарори билан америкаликлар гарчи ножўя сўзларда ифодалансада, бироқ давлат, унинг сиёсати ва мансабдор шахсларининг ҳаракатларига нисбатан ўз сиёсий эътирозларини билдириши мумкин деб топди.
Қарор қабул қилингандан сўнг АҚШ Олий суди судьяларидан бири “Конституцияни ҳимоя қиладиган жасур, унинг нормаларини тўғри тушунтириш учун теран фикрли, унга амал қилиш учун содиқ одамлар бор экан, Конституция ҳам буюк эркинликлар хартияси сифатида яшайверади” –деб айтган эди.
Жиноят ишлари бўйича Бухоро туман суди, тергов судьяси С.Найимов